مننژیت، التهاب و عفونت پرده‌های مغزی، موسوم به مننژها، است که دور مغز و نخاع را احاطه کرده‌اند. تورم ناشی از مننژیت عموماً باعث علائمی مانند سردرد، تب و خشکی گردن می‌شود. اگر چه اکثر اوقات مننژیت ناشی از یک عفونت ویروسی است، اما این بیماری می‌تواند به دلیل عفونت‌های باکتریایی و قارچی نیز رخ دهد. گاهی اوقات، مننژیت بدون نیاز به درمان، ظرف چند هفته بهبود می‌یابد. البته، برخی از مواردِ مننژیت جان بیمار را تهدید کرده و نیازمند درمان اورژانسی به وسیله آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#87bdec”]
با درمان زودهنگام مننژیت باکتریایی می‌توان از عوارض جدی آن پیشگیری کرد. اگر شما یا هر یک از اعضا خانواده‌تان دچار علائم مننژیت شدید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:
- تب
- سردرد شدید و بی‌وقفه
- گیجی
- استفراغ
- خشکی گردن
مننژیت باکتریایی جدی است، و اگر سریعاً با آنتی‌بیوتیک درمان نشود، می‌تواند ظرف چند روز باعث مرگ شود. تأخیر در درمان خطر آسیب‌های دائمی مغزی یا مرگ را افزایش می‌دهد. همچنین در صورت ابتلای یکی از اعضا خانواده به مننژیت نیز، حتماً باید با یک متخصص مغز و اعصاب صحبت کنید. این متخصصان در زمینه درمان مننژیت و پیشگیری از عوارض ناشی از عفونت تجربه دارند. برای طرح پرسش‌های خود درباره‌ی علائم خطر و درمان‌های خاص این بیماری توسط متخصص مغز و اعصاب می‌توانید با ما از طریق شماره 02188415320 تماس حاصل فرمایید.[/alert]
علائم
معمولاً، در ابتدا علائم مننژیت مانند علائم آنفولانزا هستند. علائم می‌توانند در طول چند ساعت یا چند روز بروز کنند. نشانه‌ها و علائمی که ممکن است در افراد بالاتر از 2 سال بروز کنند عبارتند از:
- تب بالا و ناگهانی
- خشکی گردن
- سردرد با شدت غیرطبیعی
- سردرد همراه با تهوع یا استفراغ
- گیجی یا مشکل در تمرکز
- تشنج
- خواب‌آلودگی یا مشکل در بیدار شدن از خواب
- حساسیت به نور
- بی‌اشتهایی یا عدم احساس تشنگی
- راش پوستی (که گاهی اوقات شبیه علائم مننژیت منگوکوکی است)
نشانه‌ها در نوزادان تازه به دنیا آمده
نوزادان تازه به دنیا آمده و کودکان خردسال ممکن است نشانه‌های زیر را بروز دهند:
- تب بالا
- گریه مداوم
- زودرنجی یا خواب‌آلودگی بیش از حد
- بی‌فعالیتی یا کُندی
- کم اشتهایی
- وجود یک برآمدگی در نرمی بالای سر نوزاد
- خشکی بدن و گردن نوزاد
آرام کردن نوزاد مبتلا به مننژیت دشوار بوده و هنگامی که او را بغل می‌کنند بیشتر گریه می‌کند.
انواع مننژیت و علت‌های آن‌ها
شایع‌ترین عامل مننژیت عفونت‌های ویروسی بوده و عفونت‌های باکتریایی در رده بعدی قرار دارند، و عفونت‌های قارچی نیز به ندرت رخ می‌دهند. از آنجا عفونت‌های باکتریایی می‌توانند جان بیماران را تهدید کنند، تشخیص علت بیماری ضروری است.
مننژیت‌های باکتریایی
باکتری‌هایی که وارد جریان خون شده و خود را به مغز و نخاع می‌رسانند، باعث مننژیت باکتریایی حاد می‌شوند. البته، این نوع مننژیت می‌تواند ناشی از حمله مستقیم باکتری‌ها به پرده‌های مغزی نیز باشد. این حالت معمولاً به دنبال یک عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه، یا در موارد نادر، پس از برخی جراحی‌ها رخ دهد.
انواع مختلفی از باکتری‌ها می‌توانند باعث مننژیت باکتریایی حاد شوند، که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- استرپتوکوکوس نومونیا (پنوموکوکوس): این باکتری شایع‌ترین علت بروز مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان است. این باکتری بیشتر باعث سینه‌پهلو یا عفونت‌های گوش و سینوس می‌شود. با واکسیناسیون می‌توان به پیشگیری از بروز عفونت ناشی از این باکتری کمک کرد.
- نایسریا مننژیدیس (مننگوکوکوس): این باکتری معمولاً باعث عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شده اما در مواردی که وارد جریان خون می‌شود، می‌تواند بیماری مننژیت مننگوکوک (meningococcal) را نیز ایجاد کند. این یک عفونت شدیداً مسری است که بیشتر نوجوانان و بزرگسالان جوان را مبتلا می‌کند. این عفونت می‌تواند باعث اپیدمی‌های محلی در خوابگاه‌های دانشگاه‌ها، مدارس شبانه‌روزی و پایگاه‌های نظامی شود. با واکیسناسیون می‌توان به پیشگیری از بروز عفونت ناشی از این باکتری کمک کرد.
مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی معمولاً خفیف بوده و اغلب به خودبخود رفع می‌شود. اکثر موارد آن، ناشی از آلودگی به گروه‌هایی از ویروس‌ها، موسوم به آنتروویروس‌ها، بوده و بیشتر در اواخر تابستان و اوایل پاییز رخ می‌دهند. ویروس‌هایی مانند ویروس هرپس ساده (تبخال)، ایدز، اوریون و برخی دیگر از ویروس‌ها نیز می‌توانند باعث مننژیت ویروسی شوند.
مننژیت مزمن
ارگانیسم‌های کم رشدی که به پرده‌ها و مایع اطراف مغز حمله می‌کنند باعث مننژیت مزمن می‌شوند. مننژیت مزمن در طول دو هفته یا بیشتر بروز می‌کند. علائم مننژیت مزمن شبیه به علائم نوع حاد آن هستند.
مننژیت قارچی
مننژیت قارچی نسبتاً غیرشایع بوده و باعث مننژیت مزمن می‌شود. گاهی اوقات، این نوع مننژیت شبیه به مننژیت باکتریایی است. مننژیت قارچی مسری نیست. مننژیت کریپتوکوک شایع‌ترین شکل این نوع مننژیت است که افراد مبتلا به نقایص سیستم ایمنی، مانند ایدز، را مبتلا می‌کند. این نوع مننژیت، در صورت درمان نشدن با یک داروی ضدقارچ، جان بیمار را تهدید می‌کند.
سایر علت‌های مننژیت
مننژیت می‌تواند به علت‌های غیرعفونی نیز بروز کند، از جمله:
- واکنش به مواد شیمیایی
- حساسیت‌های دارویی
- برخی از انواع سرطان
- بیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز
عوامل خطرزا
عوامل خطرزا برای مننژیت عبارتند از:
عدم واکسیناسیون
افرادی که برنامه واکیسناسیون توصیه شده برای کودکان یا بزرگسالان را کامل نکرده‌اند در معرض خطر بالاتری برای این بیماری قرار دارند.
سن
اکثر موارد مننژیت ویروسی در کودکان زیر 5 سال رخ می‌دهد. مننژیت باکتریایی نیز در میان نوزادان زیر 20 روز شایع است.
زندگی دسته جمعی
دانشجویان ساکن خوابگاه‌ها، پرسنل حاضر در پایگاه‌های نظامی، محصلین مدارس شبانه‌روزی و کودکانی که در مراکز مراقبت‌های روزانه نگهداری می‌شوند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به مننژیت مننگوکوک قرار دارند. احتمالاً دلیل این امر آن است که این باکتری از طریق تنفس انتقال یافته و می‌تواند به سرعت در میان گروه‌های بزرگ پخش شود.
بارداری
بارداری خطر ابتلا به لیستریوز (یک عفونت ناشی از باکتری لیستریا است که می‌توانند باعث مننژیت نیز بشود) را افزایش می‌دهد. لیستریوز خطر سقط جنین، مرده زایی و وضع حمل پیش از موعد را افزایش می‌دهد.
اختلال در سیستم ایمنی
ایدز، اعتیاد به الکل، مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و سایر عوامل تأثیرگذار بر سیستم ایمنی نیز می‌توانند خطر ابتلا به مننژیت را افزایش دهند. برداشتن طحال نیز خطر مننژیت را افزایش می‌دهد، به همین دلیل بیماران بدون طحال می‌بایست برای به حداقل رساندن این خطر واکسینه شوند.
عوارض
گاهی اوقات، عوارض مننژیت شدید هستند. هر چه این بیماری به مدت بیشتری بدون درمان باقی بماند، خطر تشنج و آسیب‌های عصبی دائمی ناشی از آن بیشتر خواهد بود. این آسیب‌ها عبارتند از:
- کاهش شنوایی
- مشکلات حافظه
- معلولیت‌های یادگیری
- آسیب مغزی
- مشکلات راه رفتن
- تشنج
- نارسایی کلیوی
- شوک
- مرگ
با درمان سریع، حتی مبتلایان به مننژیت شدید نیز می‌توانند به خوبی بهبود یابند.
تشخیص
پزشک یا متخصص مغز و اعصاب می‌تواند بر مبنای تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و برخی آزمایش‌های تشخیصی مننژیت را تشخیص دهند. در هنگام معاینه، پزشک نواحی سر، گوش‌ها، گلو و پوست ناحیه ستون فقرات را از لحاظ هر گونه علائم عفونت بررسی می‌کند.
معمولاً کودکان و بزرگسالان تحت آزمایش‌های تشخیصی زیر نیز قرار می‌گیرند:
- کشت خون: برای بررسی رشد میکرواورگانیزم‌ها (خصوصاً باکتری‌ها) در خون انجام می‌شود.
- تصویربرداری: یک سی تی اسکن یا ام آر‌آی از سر می‌تواند وجود تورم یا التهاب را نشان دهد. عکس‌های رادیولوژی یا سی تی اسکن از سینه یا سینوس‌ها نیز می‌توانند عفونت سایر نواحی مرتبط با مننژیت را آشکار کنند.
- کشیدن مایع نخاعی (لومبار پانکچر): در تمام موارد، برای تشخیص قطعی مننژیت به آزمایش کشیدن مایع نخاعی نیاز است، که در آن از مایع مغزی- نخاعی نمونه‌برداری می‌شود.
آنالیز مایع مغزی- نخاعی به تشخیص نوع باکتری عامل مننژیت نیز کمک می‌کند. اگر پزشک احتمال دهد که مننژیت ویروسی است، یک آزمایش مبتنی بر DNA نیز تجویز می‌کند، تا بتواند علت دقیق بیماری و مناسب‌ترین درمان را برای آن تعیین کنند.
درمان
درمان به نوع مننژیت بیمار بستگی دارد.
مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریایی حاد باید سریعاً با آنتی‌بیوتیک درون وریدی درمان شود؛ اخیراً برای این نوع مننژیت از کورتیکواستروئیدها نیز استفاده می‌شود. درمان سریع به بهبودی و کاهش خطر عوارضی مانند آبسه مغزی و تشنج کمک می‌کند. استفاده از یک آنتی‌بیوتیک یا ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها به نوع باکتری‌های عامل عفونت بستگی دارد. معمولاً، پزشک تا زمانی که بتواند علت دقیق مننژیت را شناسایی کند، استفاده از یک آنتی‌بیوتیک طیف گسترده را توصیه می‌نماید. پزشک همچنین سینوس‌های عفونی شده را تخلیه می‌کند.
مننژیت ویروسی
مننژیت‌های ویروسی با آنتی‌بیوتیک‌ها قابل درمان نبوده و در اکثر موارد طی چند هفته خودبخود بهبود می‌یابند. درمان موارد خفیف مننژیت‌های ویروسی معمولاً شامل موارد زیر است:
- استراحت در رختخواب
- مصرف مایعات فراوان
- مصرف مسکن‌های بدون نسخه جهت کمک به کاهش تب و تسکین درد بدن
معمولاً پزشکان برای کاهش تورم مغز داروهای کورتیکواستروئید و برای کنترل تشنج‌ها داروهای ضدصرع تجویز می‌کنند. اگر مننژیت ناشی از ویروس هرپس (تبخال) باشد، می‌توان آن را با یک داروی ضدویروس درمان کرد.
انواع دیگر مننژیت‌ها
اگر علت مننژیت مشخص نباشد، پزشک همزمان با تلاش برای تعیین علت، درمان‌های باکتریایی و ویروسی را نیز آغاز می‌کند. مننژیت مزمن با توجه به علت زمینه‌ای آن درمان می‌شود. برای مثال، از داروهای ضدقارچ برای درمان مننژیت قارچی و از ترکیب برخی آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان مننژیت سلی استفاده می‌شود. البته، از آنجا که این داروها می‌توانند با عوارض خطرناکی همراه باشند، در صورت امکان بهتر است شروع درمان تا تأیید قارچی بودن عفونت توسط روش‌های آزمایشگاهی، به تعویق بیفتد.
معمولاً، مننژیت‌های غیرعفونی که ناشی از واکنش‌های آلرژیک یا بیماری‌های خودایمنی هستند را می‌توان با کورتیکواستروئیدها درمان کرد. البته، گاهی اوقات به درمان نیاز نیست، زیرا بیماری می‌تواند خودبخود بهبود یابد. درمان مننژیت‌های ناشی از سرطان نیز، به نوع سرطان بیمار بستگی دارد.
