هیدروسفالی به شرایطی گفته میشود که مایعات در داخل جمجمه تجمع کرده و باعث ورم کردن مغز شود. در واقع هیدورسفالی در لغت به معنی “آب در مغز” است. تجمع آب در جمجمه میتواند به مغز آسیب برساند و این آسیبدیدگی میتواند منجر به بروز ناتوانیها و اختلالات رشدی، فیزیکی و ذهنی در بیمار شود. بنابراین برای جلوگیری از بروز عوارض وخیمتر لازم است این بیماری حتماً تحت درمان قرار گیرد. اصولاً هیدروسفالی بیشتر در کودکان و بزرگسالان با سن بالای 60 سال اتفاق میافتد، اما جوانان و بزرگسالان هم ممکن است به این بیماری دچار شوند. برآوردهای ارائه شده توسط مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS) حاکی است که از هر 1000 نوزادی که متولد میشوند، 1 تا 2 نفر به بیماری هیدروسفالی مبتلا هستند.
[alert type=”custom” close=”false” icon=”fa fa-hand-o-left” color=”#000000″ background_color=”#87bdec”]
هیدروسفالی یا آب آوردن مغز در صورتی که درمان نشود، یک بیماری بسیار خطرناک و تهدید کننده جان بیمار خواهد بود. درمان تخصصی این بیماری توسط یک تیم پزشکی شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص امراض روانی انجام میشود و بسته به شدت بیماری میتواند امید به زندگی بیمار را به طور قابل توجهی افزایش دهد. هیدروسفالی ممکن است باعث بروز مشکلات و نقایصی در بیمار شود. اما با کمک روشهای درمانی و کنترلی که متخصصین مغز و اعصاب و تیم همکارانشان در نظر میگیرند، بسیاری از کودکانی که به صورت مادرزادی به این بیماری مبتلا هستند، طول عمر طبیعی خواهند داشت و قادر به داشتن یک زندگی نسبتاً عادی خواهند بود. برای اطلاع از روشهای درمانی ما و نیز طرح پرسشهایتان در زمینه علائم و خطر این بیماری میتوانید با ما از طریق شمارهی 02188415320 تماس حاصل فرمایید.[/alert]
فهرست مطالب
هیدروسفالی چگونه ایجاد میشود؟
مایع مغزی نخاعی مایعی است که در حالت عادی در مغز و نخاع شما جریان دارد. مقدار این مایع در مغز در شرایط خاصی افزایش پیدا میکند. عواملی که میتواند سبب افزایش مقدار مایع مغزی نخاعی در مغز شود عبارت است از:
- ایجاد مانعی در مسیر جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی
- کاهش قابلیت جذب مایع مغزی نخاعی توسط رگهای خونی
- تولید بیش از حد این مایع توسط مغز
افزایش بیش از حد مقدار مایع مغزی نخاعی باعث میشود که فشار بیش از حدی بر بافت مغز وارد شود. این فشار میتواند موجب متورم شدن مغز شود و به بافت مغز آسیب وارد کند.
علل
هیدروسفالی در بعضی از موارد قبل از تولد نوزاد شروع میشود. در این حالت علت آن میتواند یکی از موارد زیر باشد:
- یک نقص مادرزادی که در اثر آن، ستون فقرات به طور کامل بسته نمیشود.
- یک اختلال ژنتیکی
- عفونتهای خاصی از قبیل سرخجه که در دوران بارداری اتفاق میافتد.
هیدروسفالی همچنین میتواند بعد از تولد به علل زیر در نوزادان، اطفال خردسال و کودکان اتفاق بیفتد:
- عفونتهای دستگاه عصبی مرکزی از قبیل مننژیت به ویژه در نوزادان
- خونریزی در مغز در زمان زایمان یا به فاصله کوتاهی بعد از آن به ویژه در نوزادانی که زودرس به دنیا میآیند.
- آسیبهای فیزیکی که قبل، حین یا بعد از زایمان به نوزاد وارد میشود.
- ضربه خوردن به سر
- تومورهای دستگاه عصبی مرکزی
هیدروسفالی در بزرگسالان معمولاً به علت شرایطی که مانع از جریان یافتن طبیعی مایع مغزی نخاعی میشود، اتفاق میافتد. وجود هر یک از شرایط زیر میتواند خطر ابتلای شما به هیدروسفالی را افزایش دهد:
- عفونتهای مربوط به مغز از قبیل مننژیت
- مصدومیت از ناحیه سر
- خونریزی از رگهای خونی در مغز
- جراحی مغز
نشانهها و علائم
هیدروسفالی میتواند منجر به آسیبدیدگی دائمی مغز شود، بنابراین بسیار مهم است که علائم این بیماری را خیلی خوب بشناسید و در صورت مشاهده آنها بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. این عارضه در کودکان شایعتر است، ولی در هر سنی میتواند اتفاق بیفتد.
در نوزادان
اولین نشانههای ابتلا به هیدروسفالی در نوزادان شامل موارد زیر است:
- برآمدگی روی ملاج یا نقاط نرمی بر روی سطح جمجمه
- افزایش سریع اندازه دور سر
- ثابت شدن چشمها به طرف پایین
- تشنج
- بدخلقی و نق نق کردن بیش از حد نوزاد
- استفراغ
- خوابآلودگی زیاد
- شیر خوردن کم
- بدشکلی و ضعف عضلات
در اطفال و کودکان
نشانهها و علائمی که معمولاً در اطفال و کودکانی با سن بالاتر دیده میشود عبارت است از:
- گریههای کوتاه همراه با جیغ با صدای بلند
- تغییر در خلق و خوی کودک
- تغییر در ساختار صورت
- انحراف چشمها (لوچی)
- سردرد
- اسپاسم عضلانی
- تأخیر در رشد
- ناراحتی برای خوردن
- خواب آلودگی بیش از حد
- حساسیت و زودرنجی
- ناهماهنگی در حرکات بدن
- بیاختیاری ادرار
- بزرگتر بودن اندازه سر از حالت طبیعی
- مشکل در بیدار ماندن یا بیدار شدن از خواب
- استفراغ و حالت تهوع
- تشنج
- ناتوانی در تمرکز حواس
در جوانان و میانسالان
علائم شایع هیدروسفالی در جوانان و افراد میانسال شامل موارد زیر است:
- سردردهای مزمن
- ناهماهنگی در حرکات بدن
- مشکل در راه رفتن
- مشکل در کنترل ادرار
- اختلال در بینایی
- ضعیف شدن حافظه
- شکل در تمرکز حواس
علائم هیدروسفالی با فشار نرمال
هنگامی که هیدروسفالی در بزرگسالان اتفاق میافتد، علیرغم آنکه مقدار مایع مغزی نخاعی افزایش پیدا میکند اما معمولاً فشار ناشی از آن در حد عادی است. البته این فشار باز هم موجب ورم کردن مغز میشود و میتواند اختلالات عملکردی نیز در بیمار به وجود بیاورد. این حالت از بیماری هیدروسفالی معمولاً به آرامی شروع میشود و در افراد بالاتر از 60 سال شیوع بیشتری دارد. یکی از اولین نشانههای این بیماری، زمین خوردن ناگهانی بیمار بدون از دست دادن هوشیاری است. سایر علائم شایع هیدروسفالی با فشار نرمال (NPH) عبارت است از:
- تغییر در شیوه راه رفتن
- اختلال در عملکردهای ذهنی از قبیل مشکلات حافظه
- مشکل در کنترل ادرار
- مشکل در کنترل مدفوع
- سردرد
تشخیص
پزشکان هیدروسفالی در کودکان را از روی علائمی از قبیل افتادگی و فرورفتگی چشمها، واکنشهای کند، برآمدگی ملاج و بزرگی اندازه دور سر که بیشتر از حد نرمال برای سن کودک است، تشخیص میدهند. همچنین ممکن است پزشک شما از یک آزمایش اولتراسوند (سونوگرافی) برای بهتر دیدن وضعیت مغز استفاده کند. در این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از مغز استفاده میشود. از اسکنهای ام آر آی مغز نیز میتوان به منظور بررسی نشانههای تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی در مغز استفاده کرد. در روش ام آر آی از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تهیه تصاویری از مقطع عرضی مغز استفاده میشود. نتایج آزمایش سی تی اسکن هم میتواند به تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند. در سی تی اسکن از چند نوع مختلف اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری از مغز استفاده میشود. این اسکنها میتواند بطنهای بزرگ شده مغز که در اثر تجمع مایع مغزی نخاعی به این حالت درآمده است را نشان بدهد.
درمان هیدروسفالی
هیدروسفالی در صورتی که درمان نشود میتواند برای بیمار کشنده باشد. البته درمان این بیماری هم ممکن است نتواند آسیبهایی که به مغز وارد شده است را به طور کامل ترمیم کند، اما هدف از درمان هیدروسفالی آن است که از آسیبدیدگی بیشتر مغز جلوگیری شود. این کار از طریق بازسازی روند طبیعی جریان مایع مغزی نخاعی در مغز انجام میشود. برای این منظور ممکن است پزشک شما از یکی از روشهای جراحی که در زیر به آنها اشاره میشود استفاده کند:
شنت مغزی
برای درمان هیدروسفالی در اغلب موارد یک شنت از طریق جراحی در مغز بیمار کار گذاشته میشود. شنت یک سیستم زهکشی مایعات است که از یک لوله بلند و یک شیر تشکیل شده است. شیر تعبیه شده در این سیستم به مایع مغزی نخاعی کمک میکند تا با سرعتی طبیعی و در جهت صحیح، جریان پیدا کند. پزشک جراح، یک انتهای لوله شنت را در مغز و انتهای دیگر آن را در سینه یا حفره شکمی بیمار قرار میدهد. به این ترتیب مایع اضافی از مغز زهکشی شده و در انتهای دیگر لوله به جایی ریخته میشود که به راحتی توسط بدن جذب شود. شنت کار گذاشته شده برای بیمار معمولاً از نوع دائمی است و باید به طور منظم تحت نظر باشد. عمل شنتگذاری نهایتاً بر روی اغلب بیماران مبتلا به هیدروسفالی انجام میگیرد و یکی از انواع شنتهای زیر برای بیمار کار گذاشته میشود:
- شنت بطنی – صفاقی (VP) که رایجترین نوع شنت است.
- شنت مغزی – قلبی (VA) یا شنت عروقی
- شنت کمری – صفاقی: این نوع شنت فقط برای ایجاد ارتباط هیدروسفالی، فیستولهای مایع مغزی نخاعی یا ضایعات شبهتومور استفاده میشود.
- شنت تورکیلدسن (Torkildsen) که به ندرت مورد استفاده قرار میگیرد و فقط برای هیدروسفالی انسدادی اکتسابی کاربرد دارد.
- شنت بطنی – پلورال (درمان خط دوم): در صورتی استفاده میشود که سایر انواع شنتها قابل استفاده نباشد.
هیدورسفالی با شروع سریع (Rapid-onset) و همراه با افزایش فشار درون ججمهای (ICP)، یک مورد اورژانسی محسوب میشود. اقداماتی که بر حسب مورد میتوان در مورد این عارضه انجام داد عبارت است:
- جایگذاری شیر تخلیه مایعات از بطن مغز در نوزادان
- زهکشی مایع از بطن مغز از طریق جراحی باز در کودکان و بزرگسالان
- زهکشی مایع از طریق سوراخی در پایین کمر (LP) در مورد بیماران مبتلا به هیدروسفالی پس از هموراژی و هیدروسفالی پس از مننژیت
- جایگذاری شنت بطنی – صفاقی (VP) یا مغزی – قلبی (VA)
ونتریکولوستومی
از عملی به نام ونتریکولوستومی (Ventriculostomy) میتوان به جای گذاشتن شنت به منظور ایجاد ارتباط بین یک بطن مغز برای زهکشی مایع مغزی نخاعی استفاده کرد. این عمل شامل ایجاد یک سوراخ در انتهای یک بطن یا در بین دو بطن مغز میباشد تا مایع مغزی نخاعی از طریق آن از مغز تخلیه شود.
سایر عملهایی که به عنوان جایگزینی برای عمل شنتگذاری انجام میشود، عبارتند از:
- جراحی پلکسکتومی مشیمیه یا انعقاد شبکه مشیمیه
- باز کردن یک مجرای تنگ برای عبور مایع
- سوراخ کردن (Fenestration) انتهای بطن سوم به روش اندوسکوپی
درمانهای حفاظتی
درمانهای دارویی برای کنترل بیماری هیدروسفالی مزمن در درازمدت کارآیی لازم را ندارد، بلکه به عنوان یک راهکار موقتی برای به تأخیر انداختن عمل جراحی استفاده میشود. البته ممکن است در طی این مدت، روند طبیعی جذب مایع مغزی نخاعی نیز مجدداً به خودی خود آغاز شود.
به طور کلی مصرف دارو برای هیدروسفالی، موضوع بسیار بحثبرانگیزی است و اصولاً توصیه میشود که از دارو فقط باید به طور موقتی برای هیدروسفالی پس از هموراژی در نوزادان استفاده کرد. این داروها عمدتاً شامل بازدارندههای کربنیک آنهیدراز (مانند استازولامید) و داروهای ادرارآور (مانند فوروسماید) میباشد.
پیشگیری
از بیماری هیدروسفالی نمیتوان پیشگیری کرد، اما شما با انجام اقدامات زیر میتوانید خطر ابتلای کودکان خود به این بیماری را کمتر کنید:
- مراقبتهای دوران بارداری را حتماً به بهترین نحو انجام دهید.
- دریافت بموقع واکسنها میتواند به جلوگیری از بیماری و عفونتهایی که سبب بروز هیدروسفالی میشوند، کمک نماید.
- با انجام آزمایشهای غربالگری به طور منظم میتوانید اطمینان حاصل کنید که بیماریها و امراضی را که خطر ابتلا به هیدروسفالی را افزایش میدهند، در اسرع وقت درمان خواهید کرد.
با استفاده از تجهیزات ایمنی از قبیل کلاه ایمنی برای موتورسواری و کمربند ایمنی خودرو میتوانید خطر مصدومیت از ناحیه سر در تصادفات را کاهش دهید.
